Sergüzeşt, dokuz yaşında Kafkasyadan kaçırılıp esircilerin eline düşen Dilberin hüzünlü hikayesini anlatır. Evinden uzak bir köle hayatı yaşayan Dilber, değişik konaklarda yaşadığı serüvenlerden sonra Asaf Paşanın konağına satılır. Burada, paşanın oğlu Celal ile tanışan genç halayık ve eğitimli ve iyi kalpli bu gence aşık olur. Celal de Dilberin duygularını karşılıksız bırakmaz, ancak bu aşkın farkında olan yalnızca onlar değildir. Aynı zamanda köleliğe karşı toplumsal bir eleştiri niteliği de taşıyan roman Türk edebiyatında romantizmden realizme geçişin ilk eseri olarak kabul edilir.